عل اساسی جهل توده ها آنچنانکه ما می اندیشیم، کمبود مدارس و کتابخانه ها نیست، بلکه سبب اساسی، خرافاتِ میهنی و کلیساییست که پیاپی به یاری وسایل هنری تهیه میگردند: خرافات کلیسایی به یاری اشعار و دعاها و سرودهای مذهبی و نقاشی و پیکرتراشی و موسیقی و حتی هنرهای دراماتیک ،  و خرافات میهنی به یاری حکایاتی که در مدارس تبلیغ میشود و به یاری سرود و موسیقی و برپاداشتن جشنها و نمایشهای نظامی و بناهای یادبود، در مردم شیوع می یابند و مستقر میگردند.

اگر این فعالیت مداوم تمام رشته های هنر برای تقویت خرافات کلیسایی و موهومات میهنی که کار تاریک ساختن ذهن مردم را به عهده دارند، نبود، توده ها از مدتها پیش به روشنفکری حقیقی رسیده بودند.

لئون تولستو،  کتاب "هنر چیست"